Η Συμβολική των Αριθμών: ο αριθμός 5

Το κείμενο αυτό είναι από μια ομιλία μου σε μια Αμφικτυωνία και στον πρόλογο ζητώ την επιείκεια του ακροατηρίου για την έλλειψη της λεκτικής του δεινότητας ή ότι το κείμενο που θα ακούσουν επιδέχεται και άλλες ερμηνείες. Άλλοτε μάλιστα ο ομιλών με το βάρος της ποικιλίας των ερμηνειών, που προσφέρει κάθε σύμβολο, δικαιολογεί και υποστηρίζει τη μια ή την άλλη ερμηνεία ανάλογα με τη δική του αντίληψη, που συνδέεται ασφαλώς από την προσωπική του υπόσταση και το βαθμό της φιλοσοφικής του εξέλιξης.

Από τους αρχαιότατους χρόνους μέχρι σήμερα και σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς οι αριθμοί έπαιξαν σημαντικό ρόλο, σε πολλούς δε από αυτούς είχε αποδοθεί κάποια καββαλιστική σημασία. Έτσι διάφοροι λαοί της γης θεωρούσαν μερικούς αριθμούς όπως είναι το 3, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 40, 70 και 100 ιερούς. Η ιερότης λ.χ. του 3, 7 και 9 είναι κοινό γνώρισμα πολλών λαών της γης αν και παραμένουν ανεξακρίβωτοι οι λόγοι στους οποίους οφείλεται η καθιέρωσή τους. Η ιερότητα ή καλλίτερα η προτίμηση των συγκεκριμένων αυτών αριθμών είναι ζήτημα συμβολισμού, μυστικής εννοίας, λαϊκών δοξασιών, προκαταλήψεων ή και της αλληγορίας που προσπαθούμε να τους αποδώσουμε χωρίς ασφαλώς να αποκλείσουμε και το ενδεχόμενο της γενικής άγνοιας ή και της υποκειμενικής έμπνευσης. Ίσως ο άνθρωπος ύστερα από παρατηρήσεις στον εαυτό του και στη φύση (δυο μάτια, χέρια, πόδια, πέντε δάκτυλα σε κάθε χέρι, 7 πλανήτες, κ.λπ.) απέδωσε κάποια σημασία και δύναμη σε κάποιους αριθμούς, που με τη συχνή χρήση έγιναν τυπικοί σε κάθε εκδήλωσή του. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται και στις θρησκείες. Συμβολικά ερμηνεύονται οι αριθμοί και στην επίσημη χριστιανική λατρεία, λχ. το Τριώδιο, τρεις φορές το σημείο του σταυρού με τα τρία δάκτυλα, επτά μυστήρια, εννιάμερα μνημόσυνα, δώδεκα ευαγγέλια, η τεσσαρακοστή κ.ο.κ. Γενικά, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι, ιδιαίτερα στα έθιμα προτιμώνται πάντα σχεδόν οι περιττοί αριθμοί και αποφεύγονται οι άρτιοι. Σύμφωνα με γαμήλιο έθιμο στη Σαλαμίνα, μαζί με τα δώρα της νύφης προς το γαμπρό απαραίτητος ήταν «η κουλούρα του Πάσχα με 7, 9 ή 11 αυγά, τα οποία έπρεπε να ήσαν μονά», το ίδιο συμβαίνει και στην ανθοδέσμη, που προσφέρει κάποιος κύριος σε μία κυρία, τα τριαντάφυλλα πρέπει να είναι περιττός αριθμός. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με τον αριθμό 13 που, ενώ στην Παλαιά Διαθήκη είναι αριθμός τυχερός και στις διάφορες διδασκαλίες των ιουδαίων καβαλιστών έχει καλή σημασία κατά τη λαϊκή όμως αντίληψη είναι αριθμός, που φέρνει ατυχία. Το ίδιο συμβαίνει και στους δυτικούς με τον αριθμό 17, που λατινικά συμβολίζεται ως XVII και αναγραμματικά, VIXI, σημαίνει έζησα (άρα είμαι πεθαμένος).

Η Αριθμολογία είναι θεμελιώδης κλάδος της αποκρυφολογίας, που ασχολείται και αναζητά την εσωτερική έννοια κάθε αριθμού. Η Αριθμοσοφία θεωρείται κλάδος της αποκρυφιστικής αριθμολογίας. Η αλληγορία των αριθμών σχετίζεται με εσωτερικές και άγνωστες ενέργειες, που με συνδυασμούς και αναλογίες εμφανίζουν τη φύση και το είδος του κάθε πράγματος που είναι δυνατόν να έλθει σε επαφή με τον παρόντα κόσμο. Οι Προέλληνες και οι Αιγαιοπελαγίτικοι λαοί, που έζησαν πριν από 5000- 0000 χρόνια μέσα στη Μεσόγειο, πιστεύεται ότι χρησιμοποιούσαν τους αριθμούς σαν σύμβολα, για γνώση ιδιαίτερη και εσωτερική του αντιπροσωπευτικού τους ρόλου στη φυσική ζωή και όχι σαν ποσοτικές αθροίσεις αντικειμένων στην εξωτερική τους ζωή. Επίσης οι αρχαιότατοι Αιγύπτιοι υπήρξαν οι συνεχιστές τους, αφού μέσα στους ναούς και τα ιεροδιδακτήριά τους ανέλυαν το εσωτερικό μυστήριο των αριθμών και αποτύπωναν την προαιώνια Αριθμοσοφία. Ο Μέγας Πυθαγόρας έμεινε μέσα στους Αιγυπτιακούς ναούς 24 περίπου χρόνια και σπούδασε την εσωτερική αλήθεια και ιδιαίτερα αφοσιώθηκε στην Αριθμοσοφία. Οι μεταγενέστεροι χρόνοι και ο Μεσαίωνας ακόμη επηρεάσθηκαν από την Αριθμοσοφία του Πυθαγόρα ή και από την Πρωτόγονη Αιγυπτιακή φιλοσοφία και έγινε η επίδραση σε διάφορους τομείς της τότε γνώσης του ανθρώπου, όπως στη Φιλοσοφία και σε διάφορα αποκρυφιστικά τάγματα, στην Αλχημεία, στην Αστρολογία και στη Θεραπευτική.

Ο αριθμός 5, φαίνεται ότι, στη δυτική τουλάχιστον διανόηση, δεν έπαιξε ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, μια πρόχειρη δε ματιά τον περιορίζει στον παραδοσιακό ορισμό της συσχέτισής του με τις πέντε αισθήσεις. Μία άλλη ερμηνεία είναι η ηθελεμένη αυστηρή μυστικότητα των πυθαγορείων. Ας μην ξεχνάμε ότι σύμφωνα με την παράδοση ο μαθητής του Πυθαγόρα Ίππασος επνίγει με "θεϊκή απόφαση" επειδή αποκάλυψε το θεώρημα του πενταγώνου. Ο Πυθαγόρας έμαθε από τους Κινέζους, ότι το πεπρωμένο έχει για αριθμό του το 5, η ανθρώπινη θέληση το 4 και η θεία πρόνοια το 3. Χρειάζεται επί της γης, λοιπόν, η αστρική συνεργασία ή αρμονία, δηλαδή τα τετράγωνα του 3 και του 4 για να εξισορροπηθεί το τετράγωνο της δύναμης του πεπρωμένου, δηλαδή του 5. Αυτό είναι το μυστικό κλειδί του περίφημου τετραγώνου της υποτείνουσας, που ταλαιπωρεί γενιές μαθητών. Ο Όσιρις, που αποτελεί τον κεντρικό ήρωα του δράματος στην Αιγυπτιακή Βίβλο των Νεκρών, ήταν γιος του Κηβ (Κρόνου) και της Νουτ (Ρέας) και γεννήθηκε την πρώτη από τις πέντε επαγόμενες μέρες που συμπλήρωναν το αιγυπτιακό έτος.

Συχνή είναι η χρήση του αριθμού 5 σε λαούς της Ανατολής. Μερικοί Ερευνητές υποθέτουν ότι από τους Βαβυλωνίους, όπου η εβδομάδα είχε πέντε μέρες η σημασία του αριθμού 5 πέρασε σε άλλες περιοχές πολιτισμού, ιδιαίτερα στην Κίνα και στην Ινδία, όπου είχε ολόκληρη σειρά ανταποκρίσεων. Έτσι οι Ινδοί γνωρίζουν 5 στοιχεία, 5 σημεία του ορίζοντα, 5 ανώτατους Βούδες, 5 τρόπους γνώσης κλπ. Στην Κίνα από την άλλη μεριά υπάρχουν 5 στοιχεία και σημεία του ορίζοντα αλλά και 5 κύρια αξιώματα, 5 βαθμοί ευγενείας, 5 βασικές ποινές, 5 κύριες αρετές, 5 όπλα, 5 ιερά βουνά. Στην αρχαία Ελλάδα σύμφωνα με ένα έθιμο, περιέφεραν το παιδί την πέμπτη μέρα μετά τη γένεσή του γύρω από την εστία, για να το δεχτούν με αυτό τον τρόπο στον κύκλο της οικογένειας. Χρήση του αριθμού 5 γίνεται επίσης και στα δημοτικά τραγούδια: πέντε πλάτανοι και οι πέντε στην αράδα / πέντ’ έξι βλαχοπούλες... / πέντ’ έξι μαυρομάτες.... κ.ο.κ.

Σημασία έχει, ότι η πενταδική αυτή ταξινόμηση δεν εξηγείται πάντα με τη λογική και μερικές φορές δεν μπορούμε να βρούμε την ύπαρξη κάποιου νοήματος. Πρέπει λοιπόν να αναζητήσουμε άλλους λόγους που συνέβαλαν στην αποδοχή τέτοιων συσχετίσεων.

Μπορούμε να εισδύσουμε, κάπως, στο μυστήριο του αριθμού 5 αν ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι στην αρχαία σημιτική παράδοση ανευρίσκονται εμβλήματα του 5 που αποτελούν ταυτόχρονα σύμβολα της Θείας ενότητας, των Θείων ονομάτων ή της φωνής του Θεού. Ιδιαίτερα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι το 5 τιμάται ξέχωρα στον Πλάτωνα αφού στη δοξασία του για τα κανονικά γεωμετρικά σώματα, από τα οποία αποτελείται ο κόσμος, ένα από αυτά, το δωδεκάεδρο, που σχηματίζεται από πεντάγωνα, κατατάσσεται στην ανώτατη μοίρα και θεωρείται σαν το σύμβολο του παντός. Μεταξύ των αρχαίων Ελλήνων, το πέντε εθεωρείτο σύμβολο του σύμπαντος, διότι όπως έλεγε ο Διόδωρος αντιπροσώπευε μετά τα τέσσερα στοιχεία της φύσεως γη - πυρ - ύδωρ και αέρα τον αιθέρα. Συγγενής είναι και ο αλχημικής προέλευσης όρος της Πεμπτουσίας, που χαρακτηριζόταν από τους αλχημιστές του Μεσαίωνα, σαν “αρκάνα”, σαν το απόρρητο εκείνο μέσο, που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά και μόνο από εκείνους που αγαπούν αληθινά, στο δρόμο για την ανακάλυψη της Φιλοσοφικής Λίθου. Σχετικά με τη Φιλοσοφική Λίθος, αυτή ήταν Δόγμα των Αλχημιστών, που θεωρούσαν ότι υπήρχε κάποιο ορυκτό, το οποίο όταν αναμιγνύετο με άλλα μέταλλα, το μετέτρεπε σε Χρυσό. Η Αλχημεία, ως γνωστόν, ήταν συμβολική επιστήμη και θέμα της ήταν ο ίδιος ο Άνθρωπος και ο σκοπός της τελειοποίησής του. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε τη γλωσσική συγγένεια των ελληνικών λέξεων πέντε και πάντα σαν συνθετικά επιθέτων, που χρησιμοποιούνται για επίταση της σχέσης προς τις έννοιες της σύνθεσης, της ολοσχερούς και τελειωτικής συσχέτισης, της τελικής ολοκλήρωσης (πεντακάθαρος, πεντάρφανος, πάνσεπτος, πανώριος κοκ.)

Άλλες σχέσεις του αριθμού 5 τον συμπλησιάζουν με τις έννοιες της Αγάπης, της γενετήσιας ορμής, το γάμο, τη γονιμότητα και την αναπαραγωγή. Οι πυθαγόρειοι είχαν ως μυστηριακό αριθμό το πέντε ως σχηματιζόμενο από την ένωση του πρώτου άρτιου αριθμού (τον άνδρα) με τον πρώτο περιττό (τη γυναίκα) και συμβόλιζε έτσι το γάμο. Πάντα με τους πυθαγόρειους, το πέντε έκρυβε τις ανάμεικτες συνθήκες, που βασίλευαν παντού: τάξη-αταξία, ευτυχία-δυστυχία, ζωή-θάνατος. Στη Βαβυλώνα ο αριθμός 5 ανήκε στη θεότητα του έρωτα την Αστάρτη, που η Καμπαλά τη θεωρεί ανάλογη προς την Αφροδίτη. Επίσης δεν είναι ασφαλώς τυχαίο το γεγονός ότι η κάτοψη ελληνιστικών Ναών αφιερωμένων στη Θεά Αφροδίτη ήταν πεντάγωνοι. Στην Αφρική γενικώς ο αριθμός 5 είναι σύμβολο του γεννητικού οργάνου. Τέλος, η κλασική αστρολογία αφιερώνει τον πέμπτο οίκο του ωροσκοπίου της στις υποθέσεις περί έρωτα και αγάπης.

Συμπέρασμα : ο έρωτας, η γονιμότητα και η δημιουργία βρίσκονται σε στενή σχέση με τον αριθμό 5. Αν αναζητήσουμε κάποια εξήγηση για τη σχέση  αυτή βρίσκουμε ένα κλειδί ερμηνευτικό στη Φύση, στον ουρανό μάλιστα, όπου παρατηρούμε ότι η γεωκεντρική τροχιά του πλανήτη Αφροδίτη εγγράφεται σε πεντάγωνο. Πράγματι αν σχεδιάσουμε σε ένα ζωδιακό κύκλο όλες τις συνόδους της Αφροδίτης με τον ήλιο, που πραγματοποιούνται κάθε 9,5 μήνες, αποδεικνύεται ότι τα σημεία αυτά σχηματίζουν επί του ζωδιακού κανονικό πεντάγωνο.

Ας εγκαταλείψουμε για λίγο την περιοχή του συμβολισμού για να παρατηρήσουμε τον αριθμό 5 μέσα σε εντελώς συγκεκριμένα φαινόμενα, όπου θα παρατηρήσουμε ότι εμφανίζεται σαν είδος φυσικής σταθεράς, πάντα συνδεδεμένος με την έννοια Αγάπη - Γονιμότητα - Αναπαραγωγή. Έτσι ο αριθμός 5 συναντάται στο φυτικό βασίλειο, σχεδόν παντού, αφού το μεγαλύτερο μέρος των δέντρων και των θάμνων έχουν άνθη με 5 πέταλα. Ιδιαίτερα τα ροδοειδή είναι φτιαγμένα, με τον αριθμό 5 να εμφανίζεται σε διάφορα σημεία της δομής των, η ροδιά μάλιστα, σύμβολο της γονιμότητας, είναι ένα μεγαλούργημα του αριθμού 5 αφού ακόμη και οι οφθαλμοί πάνω στο στέλεχος είναι σπειροειδώς ταγμένοι κατά πεντάδες. Η ύπαρξη του 5 στα φυτά εμφανίζεται σαν μορφολογική σταθερά όχι μόνο στο σχηματισμό των λουλουδιών μα και στις διατάξεις των φύλλων.

Αντίθετα, στο ορυκτό βασίλειο το 5 απουσιάζει σαν μορφολογικό στοιχείο της ορυκτολογικής του δομής. Η παρατήρηση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί μπορεί να συμπεράνουμε ότι στη Φύση, εκεί που παρατηρείται το φαινόμενο της αναγέννησης (φυτά) εμφανίζεται ο αριθμός 5 σαν ουσιώδης δομικός συντελεστής και μάλιστα στο σημείο εκείνο του φυτού, που έχει άμεση σχέση με τη διαιώνιση του είδους: τα άνθη δηλαδή. Το αντίθετο συμβαίνει στον κόσμο των ορυκτών, όπου οι δυνάμεις της δημιουργίας απουσιάζουν.

Αλλά και για τον Άνθρωπο έχει ο αριθμός 5 ανάλογη σημασία, μόνο που εδώ περιορίζεται στη διάκριση των δύο γενών. Αρκούμαι εδώ να σημειώσω ότι με τις αναλογίες, που σχηματίζονται με τον αριθμό 5 είναι δυνατόν να χαρακτηρισθεί η διαφορά του φύλου. Σε αυτό το γεγονός βασίζεται μία τολμηρή μελέτη του MOESEL (τα μυστικά των μορφών της ύπαρξης) στην οποία ο συγγραφέας αναλύει τον πίνακα του Ραφαήλ (οι γάμοι της παρθένου) και ερμηνεύοντας τις σχέσεις των διαφόρων μηκών των παραστάσεων υποστηρίζει ότι ο πίνακας είναι εξ ολοκλήρου ένα σύμβολο της Πυθαγορείου συμβολικής και αρμονικής. Ο πίνακας αναφέρεται στο ίδιο θέμα της αγάπης και αναπαραγωγής.

Ανάλογες γνώσεις για τον Άνθρωπο θα είχαν οι πανάρχαιοι πολιτισμοί, που οδηγήθηκαν να παραδεχτούν τον πεντάχτινο αστέρα σαν παράσταση του ανθρώπου, άρα και σαν έκφραση της ιδέας του ατόμου και της ατομικότητας.

Ας ξαναγυρίσουμε στην αρχή της ομιλίας μου, εκεί που αρχίσαμε την απαρίθμηση συμβολικών πεντάδων που φαινόντουσαν άσχετες μεταξύ τους. Ακόμη και μετά όσα είπαμε ελάχιστα διακρίνεται κάποιος σύνδεσμος. Μπορούμε όμως να σκεφτούμε το γιατί απαντώνται τόσο πολύ συχνά στους πολιτισμούς που αναφέραμε. Ίσως οι αρχαίοι γνώριζαν τη βαρύνουσα σημασία του 5 στη διαμόρφωση του κόσμου και την τίμησαν δια της υπαγωγής της σε περαιτέρω αναλογικές σχέσεις. Ίσως και η άκρη του μίτου να βρίσκεται στη συνάρτηση του 5 με δυάδες. Ενδιαφέρουσα είναι εν προκειμένω η κατοπτρική ομοιότητα των δύο αυτών αριθμών (5 και 2). Πιθανόν να υπάρχει και κάποια σχέση με το γνωστό χωρίο του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου (ιδ΄ 14) όπου γίνεται λόγος περί της διαθρέψεως των 4000 ανθρώπων «... ουκ έχομεν ώδε ει μη 5 άρτους και 2 ιχθύας....». Ας θυμηθούμε τέλος ότι και στον άνθρωπο η δυάς (χέρια, πόδια) είναι στενά συνδεδεμένη με την πεντάδα (δάκτυλα).

Ας μου επιτραπεί τώρα να τραβήξω την προσοχή σας σε φιλοσοφικές-τεκτονικές αλληγορίες που σχετίζονται με τους αριθμούς. Εις τον Ελευθεροτεκτονισμό η συμβολική των αριθμών χρησιμοποιείται στα τυπικά του. Η σημασία, που αποδίδεται κυρίως στους περιττούς δε στηρίζεται στο γεγονός ότι δήθεν αυτοί κατέχουν κάποια μαγική ιδιότητα, αλλά επειδή χρησιμοποιούνται ως σύμβολα ιδεών τινών. Ο αριθμός 3 λόγου χάρη και το τρίγωνα είναι σύμβολα. Οι κυριότεροι συμβολικοί αριθμοί, για τον Τεκτονισμό είναι το 3, 4, 5, 7, 9, 12, 27 και 81. Επίσης είναι γνωστό ότι οι αριθμοί χρησιμοποιούνται για την αρίθμηση των Στοών. Κάθε Στοά φέρει πλην του διακριτικού της ονόματος και έναν αριθμό, που της παρέχεται κατά την ίδρυσή της υπό της προϊστάμενης αρχής. Ο αριθμός αυτός χρησιμεύει κυρίως για την αναγνώρισή της στον καθορισμό της σειράς αρχαιότητας και για το προβάδισμα των αντιπροσώπων της σε δημόσιες ή κοινές τελετές. Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα στην Αγγλία, οι Στοές δεν είχαν διακριτικά ονόματα παρά μόνο αριθμούς συνοδευόμενοι ενίοτε από το όνομα του μέρους στο οποίο συνήρχετο η Στοά. Έτσι στο «Βιβλίο των Συνταγμάτων» του Άντερσον (1738) υπάρχει κατάλογος Στοών με τις εξής περίεργες αναφορές: Στοά αριθ. 6 στην ταβέρνα του Rummer οδός Κουίν, Στοά αριθ. 98 στην Ταβέρνα του Βάκχου κοκ. Για ιστορικούς μόνο λόγους αναφέρω ότι η Στοά, που ιδρύθηκε υπό την Αιγίδα της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος με τον αριθμό 1 είναι ο Φοίνιξ εν Ανατολή Κερκύρας. Εις τον Ελευθεροτεκτονισμό, λέγει ο Μακέυ, ο αριθμός 5 είναι ιερός αριθμός κατώτερος μόνο του 3 και του 7 σε συμβολική σημασία. Είναι σημαντικός σε συγκεκριμένο βαθμό του συμβολικού τεκτονισμού επειδή αναφέρεται στις πέντε αισθήσεις και τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Επίσης στο Δόγμα της Υόρκης και στον Αμερικανικό Τεκτονισμό, όχι όμως και στον Ελληνικό Ελευθεροτεκτονισμό γίνεται μνεία των πέντε σημείων αδελφοσύνης, δηλαδή εκείνων των καθηκόντων, που επιβάλλονται σε κάθε Τέκτονα έναντι των αδελφών του και τα οποία εκτελούνται με πέντε σημεία του σώματός μας. Η Γεωμετρία εξ άλλου συνδέεται στενά με τον Τεκτονισμό και σχεδόν σε όλους τους τεκτονικούς βαθμούς συναντάμε τον αριθμό 5 ως ιερό και μυστηριακό.

Οι πέντε αισθήσεις μας βρίσκονται σε διδασκαλία του τεκτονισμού. Σε παλιότερες διδασκαλίες του 18ου αιώνα, οι πέντε αισθήσεις επεξηγούνταν στον βαθμό του μαθητή ως αναφερόμενες στους πέντε εταίρους τους αναγκαίους δια τη συγκρότηση της Στοάς. Επειδή όμως οι αισθήσεις βοηθούν τον άνθρωπο να αποκτήσει γνώσεις, ορθώς αυτές μετατοπίσθηκαν σε ανώτερο βαθμό, που απεικονίζει την ανδρική ηλικία και δίνει περισσότερο Φως στη γνώση των επιστημών και στην πορεία της εξέλιξης του Πολιτισμού.

Από όσα είδαμε παραπάνω δεν μπορούμε παρά να συνδέσουμε τον αριθμό 5 με τη φυσική γνώση. Αυτή ακριβώς η φυσική, η υλική γνώση μέσω των επιστημών, είναι ο μύθος πάνω στον οποίο πλέκεται ένας συμβολικός τεκτονικός βαθμός γιαυτό και το 5 σημαίνει αυτό τούτο το βαθμό. Και το αίσθημα, ο έρωτας, η ατομικότητα, η διαιώνιση του είδους, όλα αυτά συνδέονται με τη Φύση μέσω του συμβόλου της ενεργητικής δράσης, του 5. Ο Τέκτων περνά από το 3 στο 5 και ακολουθεί αντίστροφη πορεία: από τη γη των αμύητων στη θεότητα, μέσω της παίδευσης του Μαθητή και του 3 και επιστροφή στον εαυτό του και τα στοιχεία, που τον αποτελούν και το 5 για την ολοκλήρωση του Ταξιδιού του, που κατά Αριστοτέλη είναι η πόλωση, ο έρωτας, η αναπαραγωγή, η γνώση και η ενεργειακή δημιουργία.