Τι ειναι η Μαγεία;;

Για να εξερευνήσουμε τις απαρχές της Μαγείας, θα πρέπει πρώτα από όλα να συμφωνήσουμε στον ορισμό αυτής καθεαυτής της λέξεως «Μαγεία». Έτσι, η αναζήτηση μας ξεκινά αρχικά από την προέλευση της ίδιας της λέξης. Για άλλους η λέξη είναι ασσυριακής προελεύσεως και για άλλους ιρανικής. Στην ελληνική η λέξη φαίνεται να πέρασε από το νεότερο περσικό «magus» (ενικός) ή «magi» (πληθυντικός) που σήμαινε «προσκυνητής του πυρός». Στον Ηρόδοτο (Ι 101) ως Μάγοι αναφέρεται φυλή της Μηδίας (Περσίας) η οποία αποτελούσε την ιερατική τάξη και οι Μάγοι ήσαν κάτοχοι πάσης γνώσεως, ερμηνευτές ονείρων, ιατροί, νεκρομάντεις, κλπ. Όμως, ο προσδιορισμός της προελεύσεως της λέξεως «Μαγεία» δεν αποκαλύπτει και πάρα πολλά για το τι είναι η Μαγεία, τι σημαίνει Μαγεία ή για το πότε η Μαγεία ξεκίνησε. Διαμέσου των χρόνων η έννοια της «Μαγείας» αλλάζεί συχνά, ανάλογα με τα γεγονότα της εποχής, όπως πολιτισμικές ανακατατάξεις, επαναστάσεις, θρησκευτικές και στρατιωτικές επιρροές, και τεχνολογικές εξελίξεις. Επομένως, κάθε φορά η «Μαγεία» στο μικρο-διάστημα της ανθρώπινης ιστορίας που την εξετάζουμε, έχει τη δική της ιδιαίτερη ερμηνεία και βέβαια τις δικές της ιδιαίτερες διαφοροποιήσεις ως προς τις απαρχές.

Οι απαρχές της Μαγείας που αναζητούνται στο παρόν δοκίμιο, είναι αυτές κατά τις οποίες η «Μαγεία» εκδηλώθηκε για πρώτη φορά ως κάποια μορφή τέχνης,, και για το λόγο αυτό θα επαναπροσδιορίσουμε την αφετηρία του σημερινού μας ταξιδιού, ξεκινώντας από τον προϊστορικό άνθρωπο. Ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους είχε εδραιωθεί η πίστη ότι κάποια ανώτερη δύναμη ανεξάρτητη από την ύλη, ένα πνεύμα, ήταν υπεύθυνο για τη δημιουργία των πάντων, προκαλούσε όλα τα φυσικά φαινόμενα, εισερχόταν σε όντα και αντικείμενα δίνοντας τους ζωή και δημιουργούσε ευεργετικά ή αρνητικά αποτελέσματα. Αυτό είναι το λεγόμενο στάδιο του προανιμισμού. Στη συνέχεια, στο επόμενο στάδιο, οι πρωτόγονοι απέδωσαν μία ψυχή, ένα πνεύμα σε όλα στη φύση, ακόμα και στα αντικείμενα. Αυτό είναι το στάδιο του ανιμισμού που αργότερα εξελίχθηκε στη θεωρία των θεών και των δαιμόνων. Δηλαδή, η αδυναμία του πρωτόγονου ανθρώπου να δώσει μια λογική ερμηνεία στα φυσικά φαινόμενα και στα ανεξέλεγκτα γεγονότα της ζωής, τον οδήγησε στην επινόηση κάποιων υπερφυσικών δυνάμεων που τα προκαλούσαν. Έτσι, μύθοι και δοξασίες επινοήθηκαν για να ενώσουν τη φύση, την κοινωνία και τη λατρεία, όπου τα πνεύματα και οι θεότητες έπαιζαν κυρίαρχο ρόλο. Όταν μάλιστα επρόκειτο για ασθένειες ή συμφορές, αυτές αποδίδονταν σε βλαπτικές επιδράσεις κακών πνευμάτων, που δρούσαν είτε αυτοβούλως είτε γιατί είχαν εξαναγκαστεί από κάποιον εχθρό.

Έτσι βλέπουμε πως η πρωτόγονη σκέψη, θέλοντας να εκφράσει και να ερμηνεύσει φυσικές καταστάσεις που ουσιαστικά αδυνατούσε να αντιληφθεί, επινόησε μία «γλώσσα» ώστε να μεταφέρει εκεί τις ακατανόητες εμπειρίες, να τις ερμηνεύσει, και να τις βάλει σε τάξη, αποφεύγοντας έτσι την περίπτωση μίας χαοτικής αποδιοργάνωσης.

Ο πρωτόγονος άνθρωπος, στην προσπάθειά του, να ανταποκριθεί σε ένα περιβάλλον πολυεπίπεδο και να κατανοήσει μία πολύπλοκη «κοσμική εικόνα», ενεργώντας αναλογικά, έκτισε νοητικές δομές, μύθους και δοξασίες, που διευκόλυναν την κατανόηση του κόσμου επειδή τον μιμούταν. Όμως, από τη πρώτη στιγμή που επινοείται ο μύθος, εμφανίζονται και άνθρωποι οι οποίοι φέρονται να έχουν τη δύναμη να επικοινωνούν με τα πνεύματα και να τα καλούν είτε για καλό είτε για κακό, είτε δηλαδή για βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους ως μάντεις, θεραπευτές, βροχοποιοί και σαμάνες, είτε για να τους προξενήσουν το κακό και να τους καταστρέψουν ως μάγοι. Βλέπουμε δηλαδή, πως οι πρωτόγονοι, στην προσπάθειά τους να ελέγξουν τις δυνάμεις που κυβερνούσαν τη φύση και τη ζωή τους, ανέπτυξαν την «Μαγεία» ως τέχνη, όπου η σχέση μεταξύ της μαγικής πράξης και του επιδιωκόμενου αποτελέσματος βασίστηκε στη λογική διαδικασία της αναλογίας. Έτσι, ο βροχοποιός με κάποια τελετή μιμούταν το σύννεφο ή τη βροχή για να την προκαλέσει και ο μάγος που επιθυμούσε να δολοφονήσει κάποιον, δραματοποιούσε την επιθυμία του με την κατασκευή ενός κέρινου ομοιώματος του εχθρού και την καύση αυτού στη φωτιά ή το κάρφωμά του με βελόνες.

Επομένως, ήδη από την πρωτόγονη εποχή υπήρχαν κάποιοι άνθρωποι που θεωρούνταν ικανοί να επηρεάσουν τα πνεύματα και έτσι να ελέγξουν φαινόμενα και γεγονότα έξω από τα ανθρώπινα μέτρα. Αυτοί ήταν οι μάγοι της φυλής, άτομα ιερά (ταμπού), οι οποίοι υποτίθεται πως βρίσκονταν σε διαρκή επικοινωνία με τα πνεύματα και οι οποίοι κατείχαν μυστικές μεθόδους επηρεασμού τους προς όφελος της φυλής και των πελατών τους. Η ουσιαστική ικανότητα των ατόμων αυτών, ήταν να συνδέουν την πραγματικότητα (π.χ. ασθένειες, καταστροφές, κλπ.) με τον κόσμο του μύθου στον οποίον πίστευαν οι υπόλοιποι. Τα αγαθά και βλαπτικά πνεύματα, τα υπερφυσικά τέρατα και τα μαγικά ζώα αποτελούσαν μέρος του συναφούς συστήματος που χρησιμοποιείτο για να εξηγηθεί η πρωτογενής αντίληψη του σύμπαντος. Όποια εμπειρία τοποθετούσε ο μάγος μέσα σε αυτό το σύστημα, γινόταν αμέσως κατανοητή και αποδεκτή, ενώ ταυτόχρονα έθετε σε λειτουργία τους μηχανισμούς θετικής αντιμετώπισής της.

Όμως, δεν θα πρέπει να βιαστούμε να χαρακτηρίσουμε εύκολα και απλά τη Μαγεία σαν το αποτέλεσμα των αποτυχημένων και λανθασμένων προσπαθειών των αμόρφωτων, «αγρίων» και προληπτικών προγόνων μας να ελέγξουν την φυσική κατάσταση. Ούτε να τρέξουμε να θεωρήσουμε την Μαγεία ως ένα εσφαλμένο σύστημα και μία καταστροφική πλάνη, που ανήκει στην κατώτερη βαθμίδα του εξελικτικού σχήματος της ανθρώπινης σκέψης. Οι μύθοι, οι δοξασίες, τα δόγματα, οι θρύλοι και οι μαγικές πράξεις με το λόγο και τα έργα, όντας αναπαραστάσεις των συστημάτων που εξέφραζαν τη φύση και τις δυνάμεις της και τη σχέση τους με τα κοσμικά πράγματα, λειτουργούσαν ως εναλλακτικές μέθοδοι αντιμετώπισης της πραγματικότητας, εφόσον έλειπε η εμπειρική γνώση ή εφόσον η εμπειρική γνώση ήταν τελείως ανεπαρκής. Υπό το σκεπτικό αυτό, η πίστη στους μύθους, στις λέξεις, στις σκέψεις, στα σύμβολα και στις τελετές ως ενεργές δυνάμεις για την αντιμετώπιση καταστάσεων και φαινομένων, ήταν το αντίδοτο ενάντια στην άγνοια και στην αμφιβολία, σε κοινωνίες όπου απουσίαζαν παντελώς οι επιστημονικές και εμπειρικές ερμηνείες ως αντιστάθμισμα Έτσι, οι μαγικές δοξασίες και τεχνικές όχι μόνο εδραίωναν ένα θεωρητικό υπόβαθρο αιτιότητας, αλλά επίσης διατηρούσαν την ισορροπία του κοινωνικού συστήματος, της σκέψης και της πράξης.

Τελικά τι είναι η Μαγεία; Στο λυκαυγές του πολιτισμού η Μαγεία λειτουργούσε σε ορισμένα σημεία ως κοινωνικό-πολιτικό σύστημα, αφού βοηθούσε στην εδραίωση σχέσεων ανάμεσα στις φυσικές και κοινωνικές συνθήκες, εξηγούσε τις αναλογίες και τις αντιθέσεις ανάμεσα στη φύση και στη κοινωνία και καθιστούσε τον προϊστορικό κόσμο βιώσιμο, ενώ άλλοτε λειτουργούσε σαν ένα είδος εμπειρικής επιστήμης, αφού οι μάγοι κατέφευγαν συχνά στην παρατήρηση και στον πειραματισμό. Όμως από τη πρώτη στιγμή και καθ’ όλη την εξελικτική πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού, ο σκοπός της Μαγείας παραμένει ο ίδιος. Στόχος είναι η γνώση και η βαθιά κατανόηση των κρυφών νόμων και άγνωστων δυνάμεων της φύσης και του ανθρώπου, και η χρησιμοποίηση των νόμων και των δυνάμεων αυτών για την επίτευξη ορισμένου σκοπού. Ο αληθινός μάγος επιζητά την πνευματική σοφία, την οποία χρησιμοποιεί επιπρόσθετα με τις ψυχικές του ιδιότητες ώστε να κατανοήσει τη φύση και να τη καταστήσει σύμμαχό του. Οι μάγοι επιδιώκουν να ενώσουν το χάσμα ανάμεσα στο σώμα και το πνεύμα. Πιστεύουν σε ένα ιεραρχημένο σύμπαν, του οποίου το κατώτερο επίπεδο αποτελεί η γη, αλλά δεν προσπαθούν να αρνηθούν ή να εγκαταλείψουν το φυσικό κόσμο, εν είδη ασκητών και ιερομονάχων. Πιστεύουν στο αξίωμα του Ερμή του Τρισμέγιστου, ότι υπάρχει ομοιότητα, αντιστοιχία, ανάμεσα στα επίπεδα του σύμπαντος, «όπως επάνω έτσι και κάτω». Ως μαγεία λοιπόν χαρακτηρίζεται κάθε απόπειρα επιρροής του «αθέατου» κόσμου, με πράξεις που πραγματοποιούνται στον «επίγειο».